Si e burgosi Evnver Hoxha librin e parë shqip
Studimi i Mesharit të Gjon Buzukut, i porositur nga Instituti i Shkencave të Shqipërisë, i kushtoi Eqrem Çabejt 10 vite punë intenzive (1957-1967) dhe gjithashtu mjaft para nga buxheti shtetëror shqiptar, pasi shtypja e tij cilësore u porosit në Rumani. Libri doli nga shtypshkronja në 1967, vit ky fatkeq kur nisi revolucioni kulturor dhe mbyllja e objekteve fetare. Ironia ishte se, me të hyrë në ‘revolucionin kulturor’ u zbeh fakti dhe rëndësia e të qenit libri ynë i parë shqip, meqë Meshari i Gjon Buzukut, kishte të bëjë me ‘psalme pendese’ të ritit katolik, kështu që, tirazhi i tij u burgos i gjithi në bodrumet e Akademisë së Shkencave dhe Arteve
Që nga botimi i tij më 1555 e deri më 1740, gati dy shekuj, “Meshari” ishte një vepër e humbur, një vepër e panjohur. Më 1740 u zbulua ne Bibliotekën e Propaganda Fides, afër Romës, Mesharin e don Gjon Buzukut e zbuloi ipeshkvi i Shkupit Imzot Gjon Nikollë Kazazi nga Gjakova. Gjithë gëzim për këtë gjetje, ai njoftoi Gjergj Guxetën në Palermo të cilit i dërgoi një faqe. Libri mendohet të jetë shtypur në Venedik në alfabetin latin, duke shtuar disa shenja cirilike për tingujt në shqip. Ky zbulim bëri bujë të madhe, sepse është libri i parë në gjuhën shqipe.
Ky zbulim mbeti në heshtje për më tepër se një shekull, deri më 1909, kur e rizbuloi arbëreshi Pal Skiroi, në Bibliotekën e Vatikanit në Romë, ku gjendet edhe sot me shënimin Katalogu: R.G. Liturgia III, 194. Më 1932 libri u fotokopjua në tri kopje, njëra nga të cilat gjendet ne Bibliotekën Kombëtare Shqiptare në Tiranë. Me 1967, gjuhëtari i shquar shqiptar Eqerem Çabej, botoi studimin shkencor te veprës së Buzukut të shoqëruar me studimin për gjuhën dhe meritat e autorit. Ekspozimi i veprës origjinale për herë të parë në Shqipëri u arrit në kuadrin e 100-vjetorit të pavarësisë, në Bibliotekën Kombëtare në Tiranë. Ashtu siç është sot, ka 188 faqe, i mungojnë 16 faqet e para, por edhe disa të tjera në mes. Kështu që, duke mos pasur as kopertinë, as faqen e parë, nuk dimë as titullin e tij të vërtetë dhe as vendin e botimit të tij.
A është kjo fatkeqësi apo fatmirësi, s’mund ta themi dot. Ndoshta po ta kishte kopertinën ose faqen e parë, libri mund të ishte zhdukur, sepse, me sa duket, ka qenë ne listën e atyre librave që kanë qenë të ndaluar. Kështu që janë zhdukur nga qarkullimi të gjitha kopjet e tij dhe mbeti vetëm kjo që është e gjymtuar. Kjo ndoshta, është arsyeja që sot gjenden vetëm në dy kopje të fshehura e të harruara që i ka shpëtuar syrit të inkuizicionit. Kopja që gjendet me sa duket ka qenë përdorur shumë. Veç fletëve të grisura, në shumë faqe anash ka shënime e emra priftërinjsh që, me sa duket, e kanë pasur nëpër duar. Ne pasthënien e veprës, Buzuku kërkon falje për gabimet e shtypit duke folur dhe për vështirësitë e botimit. Ai thekson se ndihet krenar që harton veprën e parë me një subjekt të tillë, që ishte mjaft e vështirë për kultivimin e shkrimit shqip. Eqerem Çabej, ishte i pari në studimin e tij që vuri re shtatë psalmet pendestare, të mesharit të Gjon Buzuku që kanë bukurinë e një vepre artistike. Rëndësia e “Mesharit“ për gjuhën, letërsinë dhe kulturën shqiptare është monumentale.
Aty gjendet shqipja dhe gjendja e saj në kohën e botimit, me një pasuri të madhe të fjalorit, më gegërishten veriore dhe trajta që do dalin më vonë në toskërishten dhe të folurën arbëreshe./kabllogrami.com/